Wat hebben we gedaan en wat heeft het gekost?

Alle gemeenten ontvangen van het Rijk een uitkering uit het gemeentefonds. De gemeenten mogen deze middelen vrij besteden; het geld is niet geoormerkt en er zijn geen afrekeningsmechanismen. De baten verantwoordt de gemeente in dit programma, de lasten op de diverse beleidsprogramma’s.

De algemene uitkering groeit en krimpt mee met de rijksuitgaven. Den Haag neemt haar eigen verantwoordelijkheid bij de raming van de inkomsten uit het gemeentefonds en wijkt af van de circulaires die het Rijk daarover stuurt. Veel gemeenten doen dat. Het gemeentefonds wordt (bovenop het algemene accres) verhoogd met geld voor nieuwe taken en verlaagd voor vervallen taken of minder intensief uit te voeren taken. Ook krijgt de gemeente soms extra geld in het gemeentefonds in plaats van specifieke compensaties, waarbij de taken dezelfde blijven. Deze verschillende ontwikkelingen noemen we taakmutaties.

Voor de gemeentelijke activa wordt bij het verstrekken van leningen gebruik gemaakt van een omslagrente. Door de sterk gedaalde rente en een andere wijze van berekening (verslaggevingsregels BBV) is de omslagrente in 2017 verlaagd naar 2% (was 4%).

Medio 2015 was de verwachting dat de rente van langlopende leningen zou stijgen. Daarom is in juli 2015 een langlopende lening aangegaan van € 115 mln. tegen 1,88% en in oktober 2017 opgenomen. In juli 2017 is een lening van € 120 mln. aangetrokken met een looptijd van 1 jaar en 1 maand tegen minus 0,3% rente In 2017 is voor het totaal van € 235 mln. langlopende leningen aangetrokken tegen gemiddeld 0,79%.

In 2017 heeft de MRDH nagenoeg de hele financiering aan de HTM van de gemeente Den Haag overgenomen. Op 13 februari 2018 zijn de laatste twee garanties overgenomen.

In heel 2017 was de rente voor leningen van een tot drie maanden negatief. Op 31 december 2017 was het tarief voor leningen van een maand circa minus 0,35 procent en voor leningen van drie maanden circa minus 0,30 procent.

De gemeente heeft een belegging in Fonds Uiver 2006. In het eerste kwartaal van 2018 gaan de onderliggende obligaties over naar de gemeente Den Haag om de jaarlijkse beheerskosten te verlagen. De boekwaarde inclusief de nog te ontvangen rente per 31 december 2017 van het fonds is € 218 mln.
In de paragraaf financiering is een gedetailleerde toelichting opgenomen.

Reserve Activafinanciering:
De stand van deze reserve per 1 januari 2017 is € 101mln. Met ingang van 2017 is het BBV gewijzigd. Onderdeel van deze wijziging is dat investeringen in de openbare ruimte (‘activa met een maatschappelijk nut’) voortaan verplicht geactiveerd moeten worden. In het halfjaarbericht 2017 is deze wijziging geëffectueerd. Het overgrote deel van deze investeringen wordt gedekt uit incidentele middelen. Als gevolg hiervan is aan de reserve activafinanciering in 2017 € 76,9 mln. toegevoegd. Hiervan komt € 48,3 mln. uit de reserve grote projecten voor de Rotterdamse Baan en Scheveningen Haven en € 28,6 mln. uit de exploitatie uit verschillende programma’s. Daarnaast is € 18,4 mln. aan deze reserve toegevoegd voor incidentele dekking van onder andere investeringen in verduurzaming gemeentelijk vastgoed en installaties in cultuurinstellingen. De stand van de reserve per 31 december 2017 is € 191 mln. Van dit bedrag heeft € 92 mln. betrekking op bestaande activa en € 99 mln. op activa in aanbouw.

Verbonden partijen (Nutsbedrijven)
De gemeente bezit aandelen van een aantal deelnemingen. Dit zijn Eneco N.V., Stedin Holding N.V., N.V. Bank Nederlandse Gemeenten, N.V. Haagse Milieu Services, HTM Beheer B.V., N.V. Stadsherstel Den Haag en Omgeving en United Fish Auctions N.V. Hiermee behartigt de gemeente het publieke belang. In dit programma verantwoorden we het ontvangen dividend van € 24,2 mln. (begroot € 23,7 mln.). Bij een aantal deelnemingen hebben noemenswaardige ontwikkelingen plaatsgevonden:

Eneco/Stedin
Conform het handhavingsbesluit van de ACM van eind 2015 is Eneco N.V. per 31 januari 2017 gesplitst in een netwerkbedrijf (Stedin) en een energiebedrijf (Eneco). Het uitgangspunt van de splitsing is dat er twee zelfstandige bedrijven ontstaan die volledig zijn berekend op hun taken. Onder de 53 gemeentelijke aandeelhouders is vervolgens een inventarisatie gehouden over de invulling van het toekomstig aandeelhouderschap. 75% van de aandeelhouders heeft in een voorlopig besluit gekozen voor afbouw van het aandeelhouderschap. De gemeenteraad in Den Haag heeft in dit principebesluit voor behoud van de aandelen gekozen.

HTM Beheer B.V.
In 2017 heeft HTM Personenvervoer een hoofdlijnenakkoord met MRDH gesloten over de onderhandse gunning van de busconcessie stad Den Haag. De planning is dat de gunning in 2018 wordt afgerond voor de periode 2019-2035. In 2017 is het fonds Werelds Netwerk aan Zee verder afgebouwd, deze afbouw loopt naar verwachting nog door in 2018. De opheffing van HTM Beheer heeft in 2017 nog niet plaatsgevonden. Het kost meer tijd om met name de fiscale consequenties goed in beeld brengen. Dit heeft verder geen nadelige gevolgen voor de uitvoering van het OV.

ADO Den Haag
Per juli 2017 heeft de gemeente Den Haag besloten haar prioriteitsaandeel in ADO Den Haag terug te geven. Den Haag is geen prioriteitsaandeelhouder meer (RIS297250).

N.V. Dunea
Jaarlijks worden de drinkwatertarieven vastgesteld door aandeelhouders. Eind 2017 zijn de tarieven voor 2018 vastgesteld; het integrale drinkwatertarief daalt voor alle klantgroepen. In 2018 wordt door Dunea overgestapt op een nieuwe tariefstructuur gebaseerd op de kosten die Dunea maakt. De nieuwe tariefstructuur wordt ingevoerd na advies aan alle drinkwaterbedrijven van de ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport) en de ACM (Autoriteit Consument en Markt). Het kostprijsmodel zorgt er voor dat de tarieven transparanter zijn.

In de paragraaf verbonden partijen is een uitgebreide toelichting opgenomen van alle deelnemingen.

OZB
De meeste belasting ontvangt de gemeente via de onroerendezaakbelasting (OZB). In 2017 ontving de gemeente van eigenaren van woningen netto € 31,9 mln. Gebruikers en eigenaren van niet-woningen betaalden netto € 54,7 mln. De OZB-tarieven 2017 zijn berekend volgens de uitgangspunten van het coalitieakkoord 2014-2018. In het coalitieakkoord is afgesproken dat de onroerendezaakbelasting in deze collegeperiode gelijk blijft. Op basis van deze afspraak is de gemiddelde OZB-aanslag in 2017 gelijk gebleven ten opzichte van 2016.

Toeristenbelasting
Voor het jaar 2017 was een bedrag begroot van € 6,9 mln. De feitelijke opbrengst toeristenbelasting in 2017 was € 8,2 mln., waarvan circa € 0,5 mln. betrekking heeft op oude jaren: een voordeel van afgerond € 1,3 mln. De groei van het aantal toeristen zet door. Daarnaast is vanuit de gemeente verscherpt toezicht op het doen van aangifte door de aanbieders. Dit heeft invloed op de hogere opbrengst.

Precariobelasting
De jaarlijkse opbrengst van de precariobelasting bedraagt ruim € 16 mln. Ten opzichte van de begroting realiseerde de gemeente in 2017 een klein voordeel van afgerond € 0,1 mln. Op 1 juli 2017 is de wet inwerking getreden (Stb. 2017, 157) die regelt dat gemeenten geen precariobelasting meer kunnen heffen van nutsbedrijven over netwerken die ze in, op of boven gemeentegrond exploiteren. De wet bevat een overgangsregeling tot 1 januari 2022. Gedurende die periode is het tarief gemaximeerd tot het tarief dat op 10 februari 2016 gold. Afschaffing van deze heffingsbevoegdheid betekent een structurele inkomstenderving van de ruim € 16 mln.

Compensatie OZB voor startende ondernemers
De OZB compensatieregeling voor startende ondernemers is bedoeld om het starten van een onderneming in Den Haag aantrekkelijk te maken en vervolgens startende ondernemers een steuntje in de rug te geven door de gemeentelijke lasten te verlichten. Jaarlijks maken tussen de 500 en 600 startende ondernemers hiervan gebruik. In 2017 compenseerde de gemeente € 0,34 mln. (begroot was € 0,45 mln.).

Perceptiekosten
De kosten die de gemeente maakt voor het heffen en innen van belastingen noemen we de perceptiekosten. In de paragraaf lokale heffingen is een gedetailleerdere toelichting opgenomen.

De lasten en baten voor de accountantscontrole GAD zijn begroot op het overzicht Overhead, maar zijn wegens verslaggevingsregels verantwoord op programma 16 (Financiën). Daarnaast is de dienstcompensatiereserve van de accountantsdienst vrijgevallen op het overzicht Overhead, terwijl deze begroot stond op programma 16. Deze twee posten resulteren in een nadeel van € 2,2 mln. op programma 16, waar tegenover een compenserend voordeel van gelijke omvang op overzicht Overhead staat. Deze posten worden voor resultaatsbestemming middels een technische correctie met elkaar verrekend.

Algemne reserves

Algemene reserve:
Jaarlijks brengt de gemeente bij de begroting de benodigde omvang van het weerstandsvermogen in beeld. In 2017 leidde dit ertoe dat 23 mln. uit de algemene reserve ingezet kon worden voor het budgettaire kader van de meerjarenbegroting 2018-2021. Den Haag heeft een aanzienlijk tekort op de bijstandsverlening en ontving daarom een aanvullende rijksuitkering van 17,4 mln. Deze zogenoemde vangnetregeling werd pas in de loop van het jaar ontvangen. Daarom is vooruitlopend op de daadwerkelijke ontvangst € 17,4 mln. aan de algemene reserve onttrokken ter dekking van de bijstandsuitgaven. De daadwerkelijke ontvangst van de rijksbijdrage is conform afspraak weer aan de algemene reserve toegevoegd. Per saldo bleef het weerstandsvermogen hiermee op peil. Tot slot is conform besluitvorming in de gemeenteraad € 2,3 mln. voor de kosten van Joods eerherstel uit de algemene reserve gedekt.

Programmareserves
Den Haag stuurt op programma’s. Elk programma heeft een eigen programmareserve, met uitzondering van de programma’s gemeenteraad, financiën, overige beleidsvoornemens en interne dienstverlening. Met een programmareserve vangt de gemeente kleine voor- en nadelen op tussen begrotingsjaren die kunnen ontstaan bij gelijkblijvend beleid. Ook maakt een programmareserve het mogelijk om het instellen van kleine bestemmingsreserves te voorkomen bij dat programma. Met de resultaatsbestemming van de programmarekening 2016 is € 22,5 mln. toegevoegd aan deze reserves. In 2017 is ook weer € 20,4 mln. onttrokken aan de programmareserves en € 1,0 mln. vrijgevallen. Deze middelen maakten onderdeel uit van het budgettaire kader van de meerjarenbegroting 2018-2021 en het halfjaarbericht 2017. De inhoudelijke verantwoording vindt plaats op het desbetreffende beleidsprogramma.

Centrale bedrijfsvoeringsreserve
De gemeentelijke bedrijfsvoering is in ontwikkeling. Hiervoor startte in maart 2015 het programma Vernieuwing bedrijfsvoering. Er is een centrale bedrijfsvoeringsreserve gecreëerd, onder andere voor kleinere gemeentebrede verbetervoorstellen en innovaties in de bedrijfsvoering. In 2017 zijn de dienstcompensatiereserves samengevoegd met de centrale bedrijfsvoeringsreserve. Bij de toelichting op de balans wordt nader ingegaan op deze reserve. De stand per 31 december 2017 is € 8,4 mln.

Gemeentebrede reserve onderhoud vastgoed en sportaccommodaties:
In 2017 is de dekking van het onderhoud aan sportaccommodaties en vastgoed gewijzigd. Tot en met 2016 werden hiervoor voorzieningen gevormd. Met ingang van 2017 zijn de verwachte onderhoudslasten in de reguliere begroting opgenomen. De onderhoudsvoorzieningen zijn vrijgevallen. De vrijval is in de meerjarenbegroting 2018-2021 ingezet. In de praktijk kunnen onderhoudslasten naar hun aard van jaar tot jaar verschillen. Om deze verschillen op te kunnen vangen zijn twee gemeentebrede onderhoudsreserves voor sportaccommodaties en vastgoed ingesteld. Zo kunnen pieken in het onderhoud dan wel jaarrekeningresultaten kunnen worden opgevangen. Op basis van het verwachte onderhoud voor de komende jaren zijn de reserves gemaximeerd op respectievelijk 5,5 mln. (sportaccommodaties) en 4 mln. (vastgoed). In de paragraaf onderhoud kapitaal goederen respectievelijk het programma Sport wordt nader ingegaan op het feitelijk in 2017 uitgevoerde onderhoud. De stand per 31 december 2017 is € 9,3 mln.

Resultaat gemeentefonds € 7,7 mln. V I
Het voordeel op het gemeentefonds bedraagt in 2017 € 7,7 mln. Dit voordeel heeft een aantal oorzaken:
- Het accres 2017 komt uit op een nadeel van € 7,3 mln. (- 0,86% van de algemene uitkering).
- Op taakmutaties heeft de gemeente €3,9 mln. meer ontvangen.
- Uit voorgaande jaren heeft de gemeente € 9,5 mln. meer ontvangen. Dit zijn landelijke nacalculaties
die vooraf niet in te schatten zijn.
- Omdat de gemeenten als collectief minder bij het btw-compensatiefonds declareren dan verwacht,
is landelijk het gemeentefonds in 2017 met € 157 mln. gestegen (toevoeging vanuit BTW
Compensatiefonds). Het Haagse aandeel hierin is 4,4%, oftewel een voordeel van € 6,9 mln. Dit
bedrag geeft een meevaller op het gemeentefonds.
- Tot slot is er per saldo een incidenteel nadeel van € 5,3 ontstaan op kleinere en nadelige
ontwikkelingen. Het gaat hierbij om 0,62% van het totaalbedrag van het Gemeentefonds over 2017.

Van dit voordeel is € 4 mln. al gemeld in het halfjaarbericht.

Resultaat korte en lange financiering € 1,6 mln. V I
Op de korte en lange financiering hebben we een voordeel van € 1,584 mln. Dit heeft de volgende oorzaken:
- Het dividend van Eneco is € 0,6 mln. hoger dan geraamd;
- Op de financiering zijn diverse resultaten ontstaan van totaal € 0,9 mln. voordelig. De grootste
voordelen zijn behaald op de kortlopende leningen (€ 0,5 mln.). Ook waren er minder
renteherzieningen dan verwacht op de personeelshypotheekportefeuille
(€ 0,3 mln.).

Van dit voordeel is € 0,5 mln. gemeld al in het halfjaarbericht 2017.

Toelichting financieel resultaat belastingen € 4,7 mln. V I
OZB € 2,5 mln. V I
In 2017 inde de gemeente € 86,6 mln. onroerendezaakbelasting, terwijl € 84,4 mln. was begroot. Dit betekent een voordeel van € 2,2 mln. incidenteel. Bij het halfjaarbericht 2017 verwachtten we een voordeel van € 2,4 mln. De incidentele meeropbrengst heeft twee oorzaken:
- Een kwantitatieve groei (accres) als gevolg van de snellere groei van de stad in 2017 dan verwacht.
- Een kwalitatieve groei door kwaliteitsverbetering aan de bestaande woningvoorraad. Bijvoorbeeld
door het plaatsen van een uitbouw, opbouw waardoor de waarde van de woning stijgt en daardoor
ook de inkomsten onroerendezaakbelasting van de gemeente.

Het voordeel van € 2,2 mln. is incidenteel omdat in de meerjarenbegroting 2018 – 2021 de meerjarige groei van de onroerendezaakbelasting in 2018 is verwerkt.

Toeristenbelasting € 1,4 mln. V I/S
Voor 2017 was een bedrag begroot van € 6,8 mln. De feitelijke opbrengst toeristenbelasting in 2017 was € 8,2 mln., waarvan circa € 0,5 mln. betrekking heeft op oude jaren, een voordeel afgerond van € 1,4 mln. Bij het halfjaarbericht 2017 werd een voordeel verwacht van € 0,9 mln. De groei van het aantal toeristen zet door. Daarnaast is vanuit de gemeente verscherpt toezicht op het doen van aangifte door de aanbieders. Dit heeft een positieve invloed op de hogere opbrengst. Van dit voordeel is € 0,8 mln. structureel.

Preceptiekosten € 0,5 mln. V I
Er zijn meer dwanginvorderingensbaten dan begroot. Hierdoor is er sprake van een voordeel van € 0,8 mln. voordelig op preceptiekosten die naar verschillende programma’s worden doorbelast. Hiervan heeft € 0,5 mln. betrekking op programma 16.

Overig € 0,3 mln. V I

Het systeem voor processen rondom Belastingzaken is de afgelopen jaren vernieuwd. Zo kan de gemeente voldoen aan actuele eisen voor digitalisering van diverse belastingproducten en aansluiten op de landelijke ontwikkelingen als de berichtenbox van MijnOverheid.nl, de landelijke voorziening WOZ en actuele systeemeisen zoals een verbeterde grafische gebruikersomgeving voor gebruikers. Hiervoor zijn in 2017 uitgaven gedaan van € 0,79 mln. (geraamd € 0,83 mln.) Het niet-bestede deel van het budget is in 2018 nodig voor de finale afronding en implementatie van diverse deelprojecten.