Toelichting financieel resultaat Cultuur € 0,6 mln. N/I
Vastgoedbeheer cultuurpresentatie, cultuurproductie, cultuurparticipatie en musea € 0,4 mln. N / I
Het beheer en het ontwikkelen van het vastgoed zijn binnen de gemeente Den Haag centraal georganiseerd. Binnen het programma cultuur is dit jaar per saldo een incidenteel nadeel ontstaan van
€ 0,4mln., bestaande uit € 0,9 mln. nadeel bij cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie en € 0,5 mln. voordeel bij musea. De onderhoudslasten komen voortaan ten laste van de exploitatie. Hierdoor wordt het resultaat grotendeels verrekend met de centrale reserve onderhoud vastgoed (RIS 297934).

Overig € 0,2 mln. N / I
De rest van het resultaat is samengesteld uit diverse kleine incidentele voor- en nadelen.

Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie

Kunstzinnige vorming/cultuureducatie
In 2017 is de nieuwe nota Cultuureducatie vastgesteld. De doelstellingen die in het Deltaplan Cultuureducatie (RIS 252261) zijn verwoord, worden gehandhaafd. Een belangrijke ontwikkeling in het nieuwe beleid is de uitrol van cultuureducatie naar de eerste twee jaren van het voortgezet onderwijs. Daarnaast is er extra aandacht voor de relatie tussen binnen- en buitenschoolse cultuureducatie en een laagdrempelige toegang tot cultuureducatie. In het kader van dit laatste is in 2017 een eerste pilot uitgevoerd door Art-s-cool. In 2017 is de aanvraag door CultuurSchakel bij het Fonds voor Cultuurparticipatie gehonoreerd voor de tweede fase van Cultuuronderwijs op zijn Haags. Op dit moment werken 36 scholen aan de implementatie van de bijbehorende leerlijnen in hun curriculum. Het percentage scholen met een beleidsplan cultuureducatie stijgt ook nog steeds: van 45% in 2016 naar 60% in 2017^[1]. In het schooljaar 2017-2018 namen 96.000^[2] leerlingen deel aan diverse activiteiten van ^[3] CultuurSchakel. Het gaat om 150 scholen in het primair onderwijs.

Cultuurparticipatie
Den Haag kiest voor cultuur met een breed bereik. Dit doel komt terug in de inzet in de acht stadsdelen via de acht cultuurankers. De cultuurankers hebben zich samen met CultuurSchakel ook in 2017 bewezen op het gebied van cultuurparticipatie. Zo organiseerden de cultuurankers voor de tweede keer gezamenlijk het jeugd- en kunstfestival KrokusKabaal in de voorjaarsvakantie. Dit is bezocht door meer dan drieduizend kinderen en hun ouders/begeleiders. Diamanttheater opende met de theaterwinkel in winkelcentrum Mariahoeve een tweede laagdrempelige theaterlocatie in de wijk. Cultuurparticipatie levert een bijdrage aan maatschappelijke opgaven als vergrijzing en toename van eenzame ouderen door deze doelgroepen via culturele activiteiten weer mee te laten doen. In het najaar vond het congres Den Haag Age Friendly City plaats waar duidelijk werd dat er in Den Haag veel gebeurt voor en door ouderen. Tijdens het congres is een culturele activiteitengids voor ouderen gepresenteerd, ook een initiatief van CultuurSchakel.

Beeldende kunst
Acht hedendaagse beeldende kunstinstellingen maakten in 2017 onderdeel uit van het meerjarenbeleidsplan Kunst en cultuur 2017-2020: Nest, West, Projectspace 1646, Stroom Den Haag, Grafische Werkplaats, LHGWR, Heden en TodaysArt. Nest, Projectspace 1646 en Stroom Den Haag ontvingen in 2017 ook een meerjarige subsidie van het Mondriaan Fonds, terwijl West tot en met 2020 is opgenomen in de basisinfrastructuur van het Rijk. Deze toekenning vanuit de rijksoverheid onderstreept de hoge kwaliteit van deze Haagse beeldende kunstinstellingen.

Accommodaties voor kunstbeoefening
In 2017 is gestart met de bouw van het nieuwe Onderwijs en Cultuur Complex ^[4]. Naar verwachting wordt dit medio 2020 in gebruik genomen. Vier instellingen zullen het Onderwijs en Cultuur Complex gaan bewonen: het Dans- en Muziek Centrum, het Nederlands Dans Theater, het Residentieorkest en het Koninklijk Conservatorium. Deze laatste wordt als onderwijsinstelling door het Rijk gesubsidieerd. De gemeente heeft in 2017 meegewerkt aan het opstellen van het nieuwe voorlopige bedrijfsplan van het Dans- en Muziekcentrum en de gezamenlijke visie van de vier instellingen op hun samenwerking in het Onderwijs en Cultuur Complex.

In nauwe samenwerking met het projectbureau Spuikwartier en de centrale vastgoedorganisatie Den Haag wordt gestuurd op de keuzes in het ontwerp die van invloed zijn op de exploitatie. Na het afronden van het technisch ontwerp kan het definitieve bedrijfsplan van het Dans- en Muziek Centrum worden opgesteld.

De gemeente is verantwoordelijk voor het vervangen van de gebouwgebonden installaties in de cultuuraccommodaties, zoals hijsinstallaties (trekkenwanden) en klimaatinstallaties in theaters. In 2017 hebben vervangingen plaatsgevonden in de Koninklijke Schouwburg, Theater aan het Spui, Theater Diligentia en het Museon.

Muziek, zang en opera
Het Residentie Orkest kende in 2017 meerdere successen. Zo werden de openluchtconcerten in het Zuiderparktheater hervat. Er is samengewerkt met het Dans- en Muziekcentrum en Kwekers in de kunst voor de voorstelling Harde Handen. Er vonden optredens plaats tijdens het Holland Festival. En het Residentie Orkest speelde in La Bohème bij De Nationale Opera in Amsterdam. Op educatiegebied werd de One minute symphony geïntroduceerd, waarbij masterstudenten in compositie samen met het orkest de wijk in gaan, mensen ontmoeten en een werk voor hen schrijven. Ongeveer 1.100 leerlingen van dertien Haagse basisscholen namen deel aan de leerlijn Ontdek het Orkest. Hiervan namen zo’n 325 leerlingen uit de groepen acht deel aan het dirigeerproject, waarvan vijftien leerlingen tijdens het slotconcert zelf het Residentie Orkest dirigeerden.^[5]

Oktober 2017 is de popnota Ruimte voor pop vastgesteld. In deze nota staan de beleidsambities voor popmuziek in Den Haag, voortvloeiend uit de beleidsdoelen van het meerjarenbeleidsplan. Andere thema’s: de fysieke en digitale popinfrastructuur en diversiteit. Vanuit het meerjarenbeleidsplan wordt jaarlijks ruim € 3,5 mln. besteed aan de Haagse popsector. Aanvullend hierop wordt in de nieuwe nota nog eens € 0,3 mln. aan extra middelen voor de Haagse popsector beschikbaar gesteld. De middelen worden ingezet om de fysieke infrastructuur te stimuleren (een veelzijdig aanbod van podia, festivals en oefenfaciliteiten), de digitale infrastructuur te continueren door Stichting BROUHAHA (3voor12 Den Haag) en het General Urban Arts Platform te ondersteunen. Er wordt aangehaakt op enkele speerpunten uit de nota namelijk, het stimuleren van het makersklimaat en talentontwikkeling en in te zetten op een hechtere samenwerking tussen de popsector, cultuurankers en CultuurSchakel.
Toneel en dans
Per 1 januari 2017 zijn het Nationale Toneel & NT Jong, de Koninklijke Schouwburg en Theater aan het Spui gefuseerd tot Het Nationale Theater. Het Nationale Theater heeft hiermee produceren, programmeren en presenteren in één hand en is daarmee het grootste reizend theatergezelschap van Nederland.

2017 stond in het teken van de zeventigste verjaardag van choreograaf Jiri Kylian. Het Holland Dance Festival, Kylián Productions en Foundation, het Zuiderstrandtheater, Korzo Theater en Producties en Nederlands Dans Theater vierden zijn verjaardag groots met een gevarieerd festival: Celebrating Kylián!

Film, video en letterkunde
Het Filmhuis Den Haag en het filmfestival Movies that Matter ontvingen in 2017 subsidie. Het Filmhuis ontving in 2017 ruim 16.000 scholieren voor de educatieve programmering op een totaal bezoekersaantal van 350.000. Movies that Matter organiseerde de eerste editie van Your Movie Matters, een seminar waarbij jonge Haagse filmmakers hun filmplannen pitchen.

Amateurkunst
CultuurSchakel zorgde in 2017 voor scholing, netwerkbijeenkomsten en optredens van vele Haagse amateurkunstenaars op diverse podia in de stad. Hoogtepunt: 320 Haagse amateurkunstenaars op het podium People Stage op Parkpop. Daarnaast is er veel aandacht besteed aan de landelijke campagne IkToon. Met Wijzer Werven is CultuurSchakel een samenwerking aangegaan waardoor 45 amateurkunstorganisaties en kleine zelfstandigen op weg zijn geholpen met het ontwikkelen van cultureel ondernemerschap.
Overige kunst, programma’s en projecten:

Culturele projecten
65 projecten hebben in 2017 een subsidie ontvangen € 0,8 mln. vanuit de regeling Culturele projecten. De adviescommissie culturele projecten beoordeelde de aanvragen. In 2017 is de regeling geactualiseerd, waardoor het beter mogelijk is om met de bestaande criteria (artistieke kwaliteit, pluriformiteit en publieksbereik) een gevarieerder scala aan projecten te honoreren en een meer divers publiek te bereiken.

Broedplaatsen
In 2017 kochten zowel stichting De Besturing als stichting Luca (Maakhaven) hun panden van de gemeente. Beide stichtingen hadden de panden al meer dan tien jaar in bruikleen. Met de verkoop zijn bijna honderd permanente ateliers en andersoortige werkplekken voor creatieven behouden gebleven voor de stad. Nieuwe permanente atelier- en werkruimtes zijn toegevoegd aan het bestaande aanbod door de verhuur per 2017 van een gebouw aan het Willem Dreespark. Deze ruimtes worden verhuurd aan drie kunstenaarsinitiatieven.

Cultureel ondernemerschap
De subsidieregeling Stimulering Cultureel Ondernemerschap Den Haag 2017 ondersteunt plannen die het cultureel ondernemerschap van de aanvrager blijvend versterken. Het plan moet getuigen van goed ondernemerschap, wat onder andere inhoudt dat de aanvrager een beroep doet op meerdere financieringsbronnen en/of dat het initiatief duurzaam bijdraagt aan het genereren van andere inkomstenbronnen dan gemeentelijke subsidies. Criteria voor de beoordeling van plannen zijn; verbinding, versterking en vernieuwing. In 2017 zijn acht van de tien aanvragen met een bijdrage uit de subsidieregeling Stimulering cultureel ondernemerschap (gedeeltelijk) gehonoreerd voor een totaalbedrag van € 0,2 mln. Het volledige budget voor 2017 is hiermee uitgeput. De subsidieregeling Stimulering cultureel ondernemerschap Den Haag 2017 ondersteunt plannen die het cultureel ondernemerschap van de aanvrager blijvend versterken.

Mondriaanjaar/marketing
2017 stond in het teken van 100 jaar De Stijl: van Mondriaan tot Dutch Design. Het college heeft een bedrag van € 0,15 mln. beschikbaar gesteld om de artistieke uitstraling van het Mondriaanjaar te versterken en het verblijfstoerisme in Den Haag en de bewustwording onder de eigen bevolking te bevorderen. Negen projecten zijn na advies van een adviescommissie gehonoreerd. Het Mondriaanjaar leverde in totaal 600.000 bezoekers op, waarvan liefst de helft Den Haag bezocht.

Vervangingsinvestering Diligentia
Diligentia heeft in 2017 een eenmalige subsidie van € 0,15mln. gekregen ter dekking van (een deel van) de investeringen in de theaterinventaris om de financiële risico’s van de theaterexploitatie te beperken. De theaterinventaris van Diligentia is na de renovatie in 2004 gefinancierd met incidentele opbrengsten uit fondsen en sponsorwerving. Instellingen worden geacht zelf middelen reserveren voor vervangingen, maar de begroting van Diligentia bood deze ruimte niet.

Balanssteun theater De Vaillant
Het college heeft theater De Vaillant een incidentele balanssteun van maximaal € 0,13 mln. verstrekt. Eind 2016 bleek dat dit theater een negatief eigen vermogen had van € 0,13 mln. Dit vormde een risico voor de continuïteit van de bedrijfsactiviteiten van de culturele instelling. Uit onderzoek vanuit de gemeente bleek dat het theater met een bedrag van € 0,13 mln. weer financieel in controle kon komen maar niet op eigen kracht. De gemeente vindt theater De Vaillant van belang voor de Haagse culturele infrastructuur en als wijkcultuuranker in het bijzonder. Bovendien heeft de instelling maatregelen genomen die vertrouwen geven in een gezonde bedrijfsvoering.

Musea
In 2017 subsidieerde de gemeente Muzee Scheveningen en het Loosduins Museum. Muzee vervult tevens de functie van cultuuranker. Ook museum Bredius, het Gemeentemuseum met Fotomuseum en GEM- museum voor actuele kunst, het Haags Historisch Museum, Escher in het Paleis en het Museon ontvingen subsidie. Deze musea beheren gemeentelijke collecties. Periodiek wordt het collectiebeheer gemeten door het Erfgoedhuis Zuid-Holland. De musea zijn in bezit van de museumregistratie. Zeven instellingen waaronder het Haags Historisch Museum en het Museon richtten zich in 2017 samen op het risico van wateroverlast. Dit gebeurde in een groot project, gefinancierd door het Mondriaan Fonds en begeleid door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Dit resulteerde in een gemeenschappelijk actieplan voor evacuatie van de collectie en voorlichting aan het erfgoedveld.

De speciale ontvangsten per stadsdeel, die het Gemeentemuseum al enkele jaren organiseert, waren in 2017 gewijd aan het feestjaar 100 jaar Mondriaan & De Stijl. Dit ging in februari van start met de opening van de eerste van drie tentoonstellingen in het museum door koning Willem-Alexander. Hierbij verscheen ook weer een deel in de reeks kinderkunstboeken die het museum uitbrengt. ‘En toen De Stijl - Op bezoek in het atelier’ is het eerste prentenboek voor alle leeftijden van Joost Swarte.

Gedurende 2017 is verder gewerkt aan de ambitie van de gemeente om met de vestiging van een een gecombineerd Eschermuseum met hotel in het gebouw van de Amerikaanse ambassade een impuls te geven aan de ontwikkeling van een internationaal aansprekend Museumkwartier. Uitbreiding zorgt ook voor verbreding van het cultuurbereik van dit steeds drukker bezochte museum, dat ook aantrekkelijk is voor gezinnen met kinderen en niet-reguliere museumbezoekers.

Haags Gemeentearchief
De speerpunten van het Haags Gemeentearchief voor de jaren 2017-2020 zijn uitgewerkt in een nieuwe meerjarenvisie. De focus voor deze periode ligt op het aanspreken van nieuwe gebruikers (waaronder inwoners met een migratie-achtergrond), de voorbereidingen voor het inrichten van een e-depot waarmee digitale duurzaamheid van archiefmateriaal wordt geborgd en het opstellen van een plan van aanpak voor grootschalige digitalisering van bestaande archieven. Tevens moet een aanpak worden geformuleerd om het totaal van 2,5 kilometer nog niet geïnventariseerd archief terug te dringen. Het betreft hier particulier archiefmateriaal dat in de afgelopen decennia is geacquireerd maar vanwege capaciteitsproblemen nooit is geïnventariseerd.

In 2017 zijn in de wijkbibliotheken Loosduinen, Segbroek en Laak historische informatiepunten, kortweg HIP’s, ingericht. Den Haag heeft nu negen historische informatiepunten. Hier is historisch informatie te vinden over de buurt en de stad. Er is een divers programma met activiteiten, lezingen en cursussen voor verschillende doelgroepen. In 2017 zijn 109 activiteiten georganiseerd in de historische informatiepunten waaraan tot nu toe 4218 mensen deelnamen.

Op 8 april organiseerde het Haags Gemeentearchief voor de tiende keer de Dag van de Haagse geschiedenis op het Plein. Doel: mensen van binnen en buiten de stad bekend te maken met de rijke geschiedenis van Den Haag. Met de organisatie van deze dag is ruim € 0,04 mln. gemoeid, waaraan de gemeente € 0,03mln. heeft bijgedragen.

Verder vonden er in totaal elf tentoonstellingen plaats in De Affiche Galerij in de tramtunnel en in de lichtbakken van het Atrium. Geschat publieksbereik: 400.000. Bezoekers en onderzoekers zijn geholpen in de studiezaal en via Digitalisering op verzoek zijn inmiddels meer dan een miljoen scans online beschikbaar gesteld. Naast de vele fysieke bezoekers van het gemeentearchief voorzagen de diverse websites die het gemeentearchief beheert ook zo’n 850.000 virtuele bezoekers van informatie.

Bibliotheek Den Haag
Bibliotheek Den Haag geeft uitvoering aan de taken zoals vastgelegd in de Wet stelsel openbare bibliotheken.

In 2017 waren 102.482 personen lid van Bibliotheek Den Haag. Het aantal uitleningen bedroeg 2.578.009 en het aantal bezoeken 2.632.000.

De bibliotheken in Nieuw-Waldeck, Loosduinen, Leidschenveen en Ypenburg fungeren als cultuuranker voor het stadsdeel en ontvangen hiervoor programmeringsbudget uit het meerjarenbeleidsplan Kunst en cultuur. Bibliotheek Scheveningen bestond 85 jaar en onderging een verbouwing. Deze herinrichting kostte € 0,35 mln. Het project Ouderen in de wijk, dat loopt van 2015 tot 2020 en opgezet is om ouderen te helpen zo lang mogelijk zelfredzaam te blijven, is uitgebreid: van Escamp naar Segbroek. Vanuit Studio B in de centrale bibliotheek is van maart tot en met december wekelijks het landelijke radioprogramma Tros Kamerbreed opgenomen en uitgezonden. Ook vonden er in Studio B tien evenementen in het kader van B-Unlimited plaats, evenals evenementen rondom de ECI Literatuurprijs en de Nacht van de wetenschap.

Op 1 april was er een aangiftedag in de centrale bibliotheek waar bijna vierhonderd mensen zijn geholpen met hun belastingaangifte door de Belastingwinkel. Ook in de wijkbibliotheken vonden verschillende activiteiten plaats. Zo was er in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen het grote Schilderswijkdebat in bibliotheek Schilderswijk.

Taal in de buurt is in 2017 gestart om mensen een eerste stap in de taalontwikkeling te bieden. De bibliotheek heeft de regie en ontvangt hiervoor € 0,2 mln. Op vijftien basisscholen zijn programmeerlessen aangeboden. De leerlijn programmeren biedt deze leerlingen de kans hun digitale talenten te ontdekken. In de week van de mediawijsheid is samengewerkt met Den Haag FM en de gemeente Den Haag. Thema: online gedrag en de invloed van media en nieuwe technologieën op ons leven. Voor activiteiten voor ouderen op het gebied van maatschappelijke participatie en seniorvriendelijke stad ontving de bibliotheek € 0,06 mln. Hiervoor zijn verhalentafels, Dag van de Haagse Herinneringen, activiteiten voor de maand van de vitaliteit, mediacafé’s en cursussen allemaal digitaal georganiseerd.

In het kader van de wijkaanpak laaggeletterdheid is er € 0,02 mln. beschikbaar gesteld aan de bibliotheek. Projecten in het kader van het gemeentelijk onderwijs achterstandenbeleid (zie www.edubiebdenhaag.nl) zijn breed ingekocht. De scholen hebben hiervoor ongeveer € 0,1 mln. betaald.

Vanuit de subsidieregeling wijkbibliotheken is aan drie organisaties een subsidie van € 0,03 mln. toegekend.

Archeologie
Er zijn in 2017 29 archeologische vooronderzoeken en begeleidingen gedaan, negen meer dan verwacht. Ook waren er zeven opgravingen, twee meer dan verwacht. Twee zijn afgerond en vijf lopen nog. Door externe partijen zijn in 2017 verder nog dertien vooronderzoeken in Den Haag uitgevoerd onder regie van de gemeente.

De gemeente heeft dit jaar meerdere grote onderzoeken uitgevoerd waarvan er twee grote belangstelling hebben gekregen. Op de Steynhof is een neolithische nederzetting opgegraven (ca 2800 v Chr.) en rondom de grote kerk is een deel van de middeleeuwse en latere begraafplaats blootgelegd. Bij dit laatste onderzoek zijn honderden skeletten van oude Hagenaars aangetroffen.
Binnen twee jaar na einde veldwerk worden de onderzoeken gepubliceerd en zijn alle vondsten en data daarvan aan het gemeentelijk depot overgedragen.

In 2017 is samengewerkt met de projectorganisatie Rotterdamsebaan. De gemeente wil hiermee het archeologische erfgoed dichter bij het publiek brengen. Er zijn digitale visualisaties (virtual reality) en landschapsreconstructies ontwikkeld en er is in een rondreizende expositie over de opgravingen georganiseerd onder de titel Oorsprong van Holland. Daarnaast heeft in Muzee Scheveningen de tentoonstelling Romeinse kust veel bezoekers getrokken. Verder zijn er zo’n 130 lessen aan basisscholen gegeven en zijn in de tempel op open dagen meer dan vierduizend mensen ontvangen en rondgeleid. Over archeologie zijn circa zestig publieksactiviteiten, lezingen en presentaties gehouden. Verder is het boek over de neolithische vindplaats Wateringse Binnentuinen (in het Wateringse Veld) verschenen, het publieksboek Opgravingen aan het Spui en een jeugdboek over de Romeinse tijd.
De gemeente heeft de verplichte certificering voor archeologie op 1 juli 2017 behaald. De gemeente voldoet daarmee aan alle bepalingen uit de Erfgoedwet 2016 voor het uitvoeren van archeologisch vooronderzoek en veldwerk in en buiten Den Haag.

^[1] Het aantal van 2016 is vastgelegd in de cultuurscan die in 2016 op alle scholen is afgenomen. Het aantal in 2017 is berekend op basis van het aantal in 2016, vermeerderd met het aantal afgestudeerde ICC-ers in 2017, die als onderdeel van hun opleiding een beleidsplan schrijven.
^[2] Een leerling kan deelnemen aan meer activiteiten
^[3] Op basis van planningssysteem ‘planned culture’ van cultuurschakel
^[4] Zie ook programma 15, Grex-project; Gebiedsontwikkeling Spuikwartier
^[5] Bron: Residentie Orkest

Toelichting
Sinds 2017 worden investeringen groter dan € 0,1mln opgenomen in het meerjareninvesterings-programma. De vrijval van € 6,7 mln. is ontstaan door het opheffen van de meerjarenonderhouds-voorzieningen. Hiervoor in de plaats is een gemeentebrede onderhoudsreserve ingesteld. De onderhoudslasten komen voortaan ten laste van de exploitatie, waarbij de resultaten worden verrekend met de centrale reserve onderhoud vastgoed (RIS 297934).

Toelichting
De benoemde investeringen in 2017 hebben vooral betrekking op de bouw van het Onderwijs- en Cultuurcomplex binnen de ontwikkeling Spuikwartier. De bouwwerkzaamheden zijn in volle gang. In 2017 zijn de sloop- en funderingswerkzaamheden voor het gebouw grotendeels afgerond en is gestart met de eerste ruwbouwwerkzaamheden. Ten opzichte van de oorspronkelijke planning hebben de ontwerpwerkzaamheden meer tijd gekost. Als gevolg daarvan is over 2017 minder tot investering gekomen dan begroot. De totale investering in 2017 is € 27,4 mln. De oplevering van het gebouw is gepland in juni 2020, opdat het OCC met de ingang van het theaterseizoen van 2020 / 2021 in bedrijf kan worden gesteld.

De voortgang op de gebiedsontwikkeling van het Spuikwartier is nader toegelicht in programma 15.
Ook naast de jaarrekening wordt de raad geïnformeerd over voortgang van het project. Sinds 2017 ontvangt de gemeenteraad per kwartaal een rapportage over de stand van zaken van het Onderwijs- en Cultuurcomplex (RIS296849, RIS297518, RIS298243). Hiernaast wordt halfjaarlijks een rapportage over de voortgang in het kader van GRIP op Grote Projecten aan de raad verstrekt.

.